Zou het kunnen dat we ons eenzaam voelen als we afgesneden zijn van het ervaren van het huidige moment, van het NU, van de onmiddellijkheid? Dat we de verbinding met onszelf kwijt zijn? Dat de liefde dan niet meer kan stromen?
Doorbroken verbinding
Met enige regelmaat kunnen we in rouwadvertenties een paar regels van de dichteres M. Vasalis lezen:
En niet het snijden doet zo'n pijn,
maar het afgesneden zijn.
(M. Vasalis / uit: Vergezichten en gezichten / Van Oorschot 1954)
De pijn zit dus niet in de onmiddellijkheid van het gebeuren, in het snijden zelf, maar in de doorbroken verbinding waardoor we het wezenlijke niet meer kunnen ervaren.
Eenzaamheid: een koude, donkere kerker van pijn
Koningin Wilhelmina schreef in 1959 een boek met de titel 'Eenzaam maar niet alleen'. Voor mij spreekt uit deze titel dat we ons zelfs in gezelschap verlammend eenzaam kunnen voelen, al zijn we financieel nog zo welgesteld.
Eenzaamheid kan ieder van ons treffen als we niet in verbinding zijn met onze diepste natuur.
Hier kunnen verschillende oorzaken aan ten grondslag liggen:
~ Door ervaringen in onze jeugd kan het zo zijn dat we die verbinding nog nooit hebben gevoeld.
We kunnen een lage dunk van onszelf hebben en onszelf kwellen met zelfkritiek.
Op onze hoede voor gevaar, kan het zijn dat we niemand durven te vertrouwen, ons voor niemand openstellen en niemand werkelijk toelaten.
We doen alles wel zelf en vragen niet om hulp.
We kunnen ons uiterste best doen de ander gelukkig te houden zodat die ons vooral niet verlaat. Dit kan een oud patroon zijn dat we ooit nodig hadden om in leven te blijven - een overlevingsmechanisme, maar dat ook in onze volwassenheid actief is gebleven.
We kunnen onszelf hebben aangeleerd om de ander meer naar de ogen te kijken dan dat we zorg dragen voor onszelf, waardoor we ons diep eenzaam kunnen voelen - ondanks dat we in een relatie zijn.
~ Het denken kan ons danig in de weg zitten waardoor we de beleving van het huidige moment, het NU, voortdurend mislopen. We zitten dan zo vast in verwijten, frustratie, teleurstelling, wrok, woede, schuldgevoel of spijt over dingen uit het verleden of in de zorgen die we ons maken over de toekomst, dat we niet eens meer doorhebben dat er zoiets bestaat als ervaren van het onmiddellijke.
~ We kunnen het zo ontzettend druk hebben dat we ons niet de tijd gunnen om bij het 'hier en nu' stil te staan. We rennen onszelf voorbij.
~ We kunnen lijden aan slapeloosheid of andere lichamelijke klachten ontwikkelen, waardoor we uitgeput raken en al onze energie nodig hebben om overeind te blijven.
~ Als we door overlijden een dierbare ander verliezen of een geliefd huisdier, kan het verdriet ons zo overmannen dat de toegang tot ons hart geblokkeerd raakt.
Hetzelfde of nog heftiger kan gebeuren bij scheiding.
~ We kunnen totaal verrast worden door veranderingen in ons leven waar we geen rekening mee hadden gehouden, na de komst van kinderen. Die kunnen we niet meer terugbrengen en we moeten met alle veranderingen zien te dealen; of we willen of niet. Ondanks die nieuwe mensjes in huis, kunnen we onszelf uitgeput en eenzaam voelen.
Wat de oorzaak ook is; als we ons eenzaam voelen, kunnen we het leven niet meer als levendig, nieuw, fris, vreugdevol of zinvol ervaren. Het stroomt niet meer, is tot stilstand gekomen en we zitten klem. We zitten onze dagen uit, soms letterlijk met de gordijnen dicht.
Ontsnappingspogingen
In een poging om aan deze helse pijn te ontsnappen, kunnen we ons wenden tot iets wat voor ons verslavend is. Dat kunnen verdovende middelen zijn als bijvoorbeeld drank, drugs, eten of roken, maar ook verslavend gedrag als bijvoorbeeld gamen, gokken, seks, series kijken, bezig zijn met de virtuele wereld van social media en YouTube filmpjes, keihard werken (workaholic) of winkelen.
Als we stoppen met die activiteit voelen we ons zó onvoldaan en leeg, dat we het liefst gelijk een volgend shot zouden nemen.
Opnieuw in verbinding komen
Als we kunnen instemmen met wat ik hier schets als de oorzaak van eenzaamheid, namelijk het afgescheiden zijn van onze diepste natuur - een gevoel dat we onszelf zijn kwijtgeraakt, zijn we gelijk op het spoor van de remedie.
Die remedie is dan om onze focus te richten op het opnieuw in verbinding komen met het wezenlijke. Maar hoe?
Om dit verwoord te zien kan M. Vasalis uitkomst bieden.
Zij dicht in 'Herfst':
(...) steeds zeldner denk ik dat mijn werkelijk wezen
zich tonen zal en durven te genezen
(...) Er ruist een hoge ruime wind
door de recht opgerezen bomen;
aan het zwarte water is een hert gekomen,
en door het oevergras schijnt laag de zon...
Dit is het enig antwoord, dat ik vind,
dat mij bevrijden zou, zo ik 't vertalen kon.
(M. Vasalis / uit Parken en Woestijnen / Uitgeverij van Oorschot 1940)
Mogelijke remedies, aangeduid met een asterix (*)
* Volgens Vasalis gaat het dus om de zintuiglijke, niet in woorden te vangen beleving van het huidige moment die ons zou kunnen bevrijden.
Daarom is het goed om elke dag naar buiten te gaan - naar bijvoorbeeld het park, het bos, het grasveldje, de kastanjeboom, de rivier, het strand of de duinen.
Zomaar, zonder reden gewoon buiten zijn en die ervaring tot ons door laten dringen. Als we dat doen zullen we merken dat onze gedachten langzaam tot rust komen en we ons anders gaan voelen.
* De glimlach van een kind doet mij beseffen dat ik leef (Willy Alberti)
Opeens kan een glimlach of een knipoog tot ons hart doordringen en voelen we ons erdoor verwarmd, maar dat kan alleen als we uit onze vesting zijn gekomen.
* We kunnen iets doen wat al onze aandacht opeist, waardoor negatieve gedachten geen kans krijgen om in ons bewustzijn te verschijnen.
In gesprekken met mannen die diep in de put zaten, heb ik hier twee opmerkelijke voorbeelden van gehoord. Op mijn vraag wanneer ze wél geluk hadden ervaren in hun leven, vertelde de één dat dat was tijdens surfen in extreem weer en de ander had zich gelukkig gevoeld tijdens karten.
Ze waren één geworden met het NU, ze waren er niet over aan het denken en toch wisten ze precies welke handelingen ze moesten verrichten - ervaringen van puur geluk.
Er is door Mihaly Csikszentmihalyi studie gemaakt van dit fenomeen dat hij 'flow' heeft genoemd. Als we eenmaal in de flow zijn, voelen we ons gelukkig. We zijn dan in een staat van opperste concentratie en gaan volledig op in de activiteit of handeling die we uitvoeren.
Als we onze bekende patronen blijven volgen, is de kans zeer groot dat we een herhaling van zetten ervaren. We kunnen dan blijven ronddraaien in dezelfde gedachtespinsels met bijbehorende emoties.
Als je doet wat je altijd hebt gedaan, krijg je wat je altijd hebt gekregen.
* Om ons hiervan los te maken en niet gekluisterd te blijven aan gevoelens van eenzaamheid, kunnen we wegen zoeken om iets nieuws te gaan ervaren.
Dat kan door ons bijvoorbeeld aan te sluiten bij een wandelclubje, een sportvereniging of een leeskring. We kunnen een cursus gaan volgen. We kunnen een taal oppakken.
* We kunnen ons afvragen wat we in huis hebben waarmee we een ander zouden kunnen helpen. Willen we incidenteel een vervangende grootouder zijn? Of af en toe voor iemand koken? Willen we een slechtziende voorlezen? Willen we iets voor iemand tot op de bodem uitzoeken die daar zelf geen tijd voor heeft? Willen we iemand in een rolstoel meenemen voor een wandelingetje en een groentekroketje?
Als we nadenken over iets dergelijks en iets uitkiezen, dan trekken we onszelf aan onze eigen haren uit het moeras van eenzaamheid.
* Wat ons ook in contact kan brengen met onze kern is creëren.
Creëren is het tegenovergestelde van consumeren.
We kunnen een uur op internet filmpjes kijken en ons daarna leeg, onvoldaan en eenzaam voelen en we kunnen een uur zelf foto's maken om in een filmpje te verwerken of er een fotoboekje van te maken. Het is mijn ervaring dat het laatste veel sterker een gevoel van innerlijke vervulling en voldoening geeft.
Creëren kan vele vormen aannemen: schrijven, dichten, ons huis gezellig maken - dan creëren we een fijne sfeer, fotograferen, klussen, koken, handwerken, kleuren, tekenen, met aandacht muziek luisteren, musiceren, dansen, of buiten plastic verzamelen - dan creëren we een leefbare omgeving.
* Bewustwording van ons zijn kunnen we onder andere beoefenen in meditatie, yoga, mindfullness of Autogene Training.
* In essentie is iedere religie erop gericht ons in verbinding te brengen met onze diepste natuur, die dan Boeddhanatuur, Christusbewustzijn of Krishnaconsciousness wordt genoemd.
In India is het gebruikelijk een ander te begroeten met Namasté: ik groet de goddelijke vonk in jou.
Van een dergelijke begroeting is in het westen meestal geen sprake. Hier heeft juist een secularisatie plaatsgevonden en is het religieus bewustzijn sterk afgenomen. Daarvoor in de plaats is de rede gekomen en een gerichtheid op het materiële en wordt de verbinding met onszelf afgesneden.
* Eén van de remedies kan zijn om te studeren in boeken die handelen over Advaita Vedanta - non dualiteit, waarin getracht wordt de aard van het bewustzijn te leren kennen om zo tot zelfverwerkelijking te komen. De laatste tijd wordt duidelijk dat de meesters uit deze oude tradities het niet eens zo gek hadden bekeken - de wetenschap gaat ze steeds meer gelijk geven in wat zij door 'innerlijk schouwen' te weten zijn gekomen.
Dus ook langs deze weg, door het lezen en eigen maken van overgedragen leringen, kunnen we verbinding gaan ervaren met wie we werkelijk zijn.
* Door ons bewust te worden dat we niet afhankelijk zijn van een ander en zelf iets kunnen ondernemen om een verlangen te realiseren, komt er een wereld vol onvermoede mogelijkheden voor ons open te liggen. De ander hoeft ons niet te begrijpen, als we zelf maar luisteren naar onze innerlijke stem.
In geval van eenzaamheid kan het zijn dat we die al te lang hebben genegeerd.
We kunnen in onze agenda tijd voor onszelf vrijmaken en doen waar we echt zin in hebben.
We kunnen voor onszelf gaan zorgen en onze eigen boezemvriend of hartsvriendin worden - de verbinding herstellen.
Allemaal makkelijk gezegd, maar niet zo eenvoudig gedaan...
Focusgesprekken om uit de eenzaamheid te komen
In een focusgesprek kunnen we erachter komen waar de oorsprong ligt van onze eenzaamheidsgevoelens; hoe we de verbinding zijn kwijtgeraakt.
Daarna kunnen we stressvolle herinneringen en overtuigingen ontmantelen.
Om vervolgens te onderzoeken wat in ons specifieke geval de beste remedie is.
Over deze remedie maken we een collage die als lonkend perspectief gaat dienen op onze tocht naar bewust en vervuld leven - Lust for life!
May you live all the days of your life! (Jonathan Swift)
Anja Verheijen